تکنیک های نورپردازی مستقیم و غیرمستقیم

روش های نورپردازی مستقیم و غیرمستقیم

در علم روشنایی و نورپردازی روش ها و تکنیک های گوناگونی برای نصب تجهیزات و ادوات روشنایی وجود دارند. تکنیک های نورپردازی مستقیم و غیر مستقیم دو روش از چندین روش به کارگیری منابع نوری است که در این گفتار به بررسی آنها و اصطلاحات و جزئیات مربوط به آنها می پردازیم. این تنوع در به کارگیری چراغ ها، علاوه بر زیبایی منحصر به فرد در هر تکنیک، شامل ویژگی هایی فنی می باشند که طراحان روشنایی را برآن داشته تا با توجه به این نکات، روشی را انتخاب کرده و در نهایت به روندی حرفه ای در نورپردازی دست پیدا کنند.

نورپردازی مستقیم (Direct Lighting)

در تمامی تکنیک های اصلی روشنایی، یعنی نورپردازی محیطی، موضعی و تاکییدی و حتی تزئینی می توان از نصب به شکل مستقیم استفاده کرد.به این معنی که منبع روشنایی به شکلی نصب شود تا پرتو های نور را به صورت مستقیم به سمت سطح مورد هدف پرتاب کند. یا به بیانی دیگر بخش بیشتر نور ساطع شده از منبع، مستقیم به سوی ناحیه مورد هدف می تابد. این روش نصب به ویژه در تکنیک روشنایی موضعی (وظیفه ای) و تاکیدی  بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. در نورپردازی مستقیم، بین محدوده نور و سایه کنتراست(تضاد) شدیدی ایجاد می شود و هرچه شار نوری بیشتر شود، میزان این تضاد بیشتر هم می شود. برای ایجاد یکنواختی نور در یک محیط و در این روش نصب، استفاده از چند منبع نوری نیاز است. به یاد داشته باشیم که روش نصب تا حدی می تواند نشان دهنده نوع منبع نوری نیز باشد. چراغ های ریلی، دانلایت ها، پنل ها و آویزهایی که تابش به سمت پایین دارند، همگی تجهیزاتی هستند که نور را به شکل مستقیم پخش می کنند.

نورپردازی غیر مستقیم (Indirect Lighting)

در این روش، منابع نوری به شکلی نصب می شوند که پرتوهای نور به صورت مستقیم به سطح یا فضای مورد نظر نتابد. در نورپردازی غیرمستقیم، پرتوهای نوری به یکی از گونه های زیر مدیریت می شوند:

• استفاده از شید (کلاهک) اطراف منبع نور. با یک پوشش ثانویه از متریال های مختلف مثل شیشه مات، پارچه و یا انواع پلیمرها به شکل کلاهک ِ چراغ پخش نور به شکل مستقیم مهار می شود. این اتفاق شدت نور را کاهش می دهد.
• مخفی کردن منبع نور. با قراردادن تجهیزات در داخل یا پشت اجزای معماری مثل سقف های کاذب و حفره ها، در حقیقت از فرار پرتوهای نوری از قسمت های باز و یا بازتاب نور برای روشنایی استفاده می شود.
• تغییر زاویه. در این شگرد با قراردادن چراغ در زاویه ای غیر مستقیم نسبت به فضای مورد نظر و استفاده از بازتاب نور و مشابه روش قبل، برای روشنایی بخش اصلی استفاده می شود.

کاربردهای نورپردازی مستقیم و غیر مستقیم

این روشها با توجه به نیاز فضایی که در آن مورد استفاده واقع می شوند و همچنین با در نظر گرفتن ویژگی هایی که در پخش نور دارند، مورد استفاده طراحان نورپردازی قرار می گیرند.

•  از نورپردازی مستقیم و با توجه به ویژگی ایجاد نورو سایه به صورت پر کنتراست و همچنین زاویه مشخصِ پخش نور، برای کاربری هایی استفاده می شوند که نیاز تمرکز نور است، بنابراین روش مناسبی برای تکنیک های نورپردازی وظیفه ای و تاکیدی است. آشپزخانه، اتاق های اداری، سالن های مطالعه، موزه ها و گالری ها، میزهای کار درصنایع گوناگون، همگی نمونه فضاهایی هستند که نیاز به روشنایی  به صورت مستقیم دارند. لازم به ذکر است که ویژگی شاخص نمود رنگ (CRI) در این نوع روشنایی و در بیشتر کاربری های آن بسیار مهم است. بازدهی این روش نسبت به نور غیرمستقیم بیشتر است، بنابراین در کاهش هزینه نقش موثری دارد.

•  از روش غیر مستقیم، بیشتر برای نورپردازی محیطی و عمومی فضاها استفاده می شود. اتاق نشیمن، اتاق خواب، مشاعات مثل راهروها، همگی عرصه هایی هستند که باید از روشنایی غیرمستقیم استفاده کرد. نور یکنواخت و بدون سایه های تندوتیز، کاهش خیرگی، و خلق فضاهایی آرامش بخش، ویژگی هایی هستند که کاربرد این روش را توجیه می کنند. گفتنی است که استفاده همزمان این دو روش در کنار هم باید بسیار هوشمندانه باشد، در غیر اینصورت حضور منابع نوری مستقیم، جلوه نورهای غیر مستقیم را از بین  می برند. به کارگیری روشنایی مستقیم و غیرمستقیم به شکل همزمان و در یک مکان، مزایا و معایبی دارند. مواردی مثل استفاده از هرتکنیک برای مواقع زمانی خاص خود، کاهش هزینه ها از مزایای استفاده همزمان و تفکیک به کار بردن برای کاربران از معایب آن محسوب می شوند.

تجهیزات مورد استفاده

در این قسمت از گفتار، به بررسی تجهیزاتی که می توانند در هر یک از روشهای مستقیم و غیر مستقیم نورپردازی مورد استفاده قرارگیرند، صحبت می کنیم. از دیدِ تکنولوژی تولیدِ منبع نور، اکثر لامپ ها در هر دو نوع پخش نور قابل استفاده هستند. اما به شکل کلی و در مواقعی که کیفیت رنگ اجسام در روشنای مستقیم، اهمیت دارند، تاکیید می شود از لامپ های LED استفاده شوند. انواع چراغ های توکار، روکار و آویز که پخش نور به سمت پایین دارند، می توانند به عنوان منابع روشنایی مستقیم استفاده شوند. در این تجهیزات و با توجه به اینکه بدنه چراغ در معرض دید می باشد، توجه به زیبایی شناسی طراحی نیز اهمیت دارد. همانطور که پیش تر هم اشاره شد، برای نور غیرمستقیم، می توان زاویه تابش چراغ را تغییر داد که برای این موضوع در طراحی بدنه چراغ باید این قابلیت یعنی چرخش پیش بینی شده باشد.

راه کار بعدی، مهار تابش پرتوها با کلاهک می باشد. اما در روش سوم که قراردادن منبع نور در جایی مخفی و استفاده از بازتابش برای روشن کردن فضا می باشد، باید چراغ با توجه به پنهان کردن آن، طراحی و ساخته شده باشد تا به راحتی بتوان در قسمت هایی که طراحان صلاح می دانند، از آنها استفاده شود. مثلا انواع ریسه های نوری، به دلیل ابعاد ناچیزی که دارند و همچنین قابلیت انعطاف، به راحتی در فضایی بسیار کم، قرارداده می شوند. از روش سوم در گچ بری های فضاهای داخلی، ابزارهای تزئینی در نما، زیر کابینت ها، داخل قفسه ها و کمدها، قرنیز دیوارها، لبه باغچه ها، لبه پله ها و … به صورت گسترده استفاده می شود.