دیزاین و اجرای نورپردازی فضای باز
در صنعت روشنایی و در راستای رشد علمی این صنعت، شاخه های جدید و متعددی مورد توجه طراحان قرارگرفته است. طراحی نورپردازی محوطه و فضای سبز یکی از زمینه های تازه، فراگیر و پرطرفدار مهندسی روشنایی در معماری شهری است. روندی که مشابه سایر فرآیند های علمی نورپردازی، دارای اصول و ترفند هایی می باشد. امروزه و در شهرهای بزرگ پس از غروب خورشید، محوطه هایی که به صورت فضای سبز مجموعه های مسکونی، تجاری یا پارک ها در سطح شهر پراکنده شده اند به دفعات مورد استفاده واقع می شوند. طراحی نورپردازی در این فضا ها دارای دو هدف اصلی است:
1- روشنایی و نمایش مسیرهای عبور و مرور و دسترسی ها.
2- نمایش زیبایی های طبیعی و معماری در شب هنگام.
فراهم کردن حس امنیت برای کاربرانی که از این محوطه ها استفاده می کنند، مهمترین نگرش در راستای اهداف یاد شده است. این ایجاد امنیت هم شامل وقوع جرم (بیشتر در اماکن عمومی) و هم شامل آسیب های احتمالی ناشی از اتفاقاتی مثل زمین خوردن می باشد.
اهداف روشنایی
در نورپردازی محوطه ها و فضاهای سبز، بررسی پارامترهای علمی مثل شدت روشنایی، خیرگی، رنگ نور، ارتفاع و محل نصب، درجه حفاظت و… جز اصول اولیه روند طراحی روشنایی هستند. برای بعضی از این این پارامتر ها مقادیری تعریف شده است که باید به آنها توجه کرد. در بین اهداف گفته شده، روشنایی در مسیرهای دسترسی نسبت به نمایش جلوه طبیعی فضاها اصول علمی تری دارند. مسیرهای این مجموعه ها معمولا برای پیاده روی، ورزش، گذر کردن و رسیدن به محوطه ای دیگر مورد استفاده واقع می شوند. در روشنایی فضاهای سبز و مسیرها باید به اجزا و موارد احتمالی مثل اختلاف سطوح (پله)، جداول، مبلمان، تابلوها، آلودگی نوری، سایه ها، پیچش مسیر و … توجه کرد.
شدت روشنایی
شدت روشنایی مقدار نوری است که به واحد سطح تابیده می شود و واحد آن لوکس است. برای مکان های گوناگون، میزان لوکس متفاوت ولی در عین حال استاندارد است. این پارامتر در مسیرهای گذر باید در حداقل و فقط و فقط برای تامین روشنایی اجزا و موارد احتمالی گفته شده باشد. این مقدار حدود 10 لوکس در نظر گرفته شده است. محل استفاده از چراغ، نکته ای است که در تعیین دقیق تر مقدار عددی این پارامتر تعیین کننده می باشد. یکی از رایج ترین مشکلات در نورپردازی محوطه ها، زیاده روی در استفاده از چراغ های متعدد و در نتیجه ایجاد آلودگی نوری برای فضاهای اطراف و همچنین مصرف بی رویه انرژی است.
از راهکارهای جدیدی که برای کاهش تعداد چراغ ها در مسیرهای عبوری فضای سبز جایگزین شده است، استفاده از نشانگرهایی می باشد که خودتابش هستند یا به کارگیری علائمی که دارای رنگ هایی شبرنگ می باشند. همچنین استفاده از قابلیت سنسوریک برای بخشهایی، ترفندی مناسب برای جلوگیری از اتلاف انرژی است. یکی دیگر از راه حل های بسیار جدید، استفاده از نسل چراغ های خورشیدی می باشد. برای قسمت هایی که درختان و پوشش گیاهی وجود دارد، مفهوم شدت نور عدد استانداردی نیست و این مقدار به ابعاد سوژه مورد نورپردازی، فاصله محل نصب چراغ و نوع روشنایی که طراح درنظر گرفته، بستگی دارد.
خیرگی
محل چراغ برای مسیرهای گذر یا پوشش گیاهی در محوطه ها نکته ای است که عدم توجه به نصب صحیح می تواند مفهومی به نام خیرگی ایجاد کند. این مفهوم در مواردی می تواند خطرساز شود. برای مثال ایجاد خیرگی در قسمت هایی که پله وجود دارد ممکن است به عدم تشخیص اختلاف سطح توسط عابرین منجر گردد و یا باعث نفوذ نور به داخل ساختمان های موجود در محوطه و ایجاد آلودگی نوری شود. محل نصب درست چراغ، جهت صحیح نصب، ارتفاع مناسب و حتی مخفی کردن منبع نور، راه حل هایی هستند که می توانند هم دربخش فضای سبز و هم در بخش های گذرگاهیِ آنها تا حد زیادی از خیرگی و ایجاد خطر جلوگیری کنند.
رنگ نور
رنگ نور در چراغ های مورد استفاده جهت مسیرهای عبوری باید به این نکته توجه شود که رنگ های سرد مثلا نورهای آبی یا نزدیک به آبی دارای درخشش بیشتری نسبت به نورهای گرم هستند، بنابراین احتمال ایجاد حس خیرگی بیشتری دارند. ازطرفی انسان به صورت غریزی رنگ نورهای گرم را در هنگام شب ترجیح می دهد چون رنگ نورهایی مانند آبی در شب حس خشن و ناخوشایندی ایجاد می کنند. اما انتخاب رنگ نور برای پوشش های گیاهی به رنگ آنها بستگی دارد.
در انتخاب این پارامتر برای نورپردازی گیاهان باید به تاثیر بصری که بر روی رنگ آنها گذاشته می شود توجه ویژه کرد. مثلا استفاده از رنگ نور زرد باعث می شود شاخ و برگ سبز درختان مرده و بیمار به نظر برسند. نور قرمز، رنگ سبز پوشش گیاهی را قهوه ای نمایش می دهند. رنگ نور آبی فضای سبز را مرموز و ترسناک می کند ولی برای حشرات جذاب است. خود رنگ نور سبز، باعث جلوه اغراق آمیز در رنگ پوشش های گیاهی می شود. بنابراین انتخاب دمای رنگ نور باید با توجه به نکاتی که در مورد جلوه های بصری رنگ گفته شد، انتخاب شود.
ارتفاع نصب و محل نصب
چراغ هایی که در محوطه ها و فضاهای سبز نصب می شوند، دارای انواع متفاوتی به لحاظ نوع نصب و ارتفاع هستند. تجهیزات دفنی، روکار(چسبیده به زمین)، پایه دار و جهت دار همگی انواعی هستند که بسته به موقعیت و هدف نصب، طراحان نورپردازی باید آنها را انتخاب کرده و به صورت صحیح استفاده کنند. مثلا برای روشنایی مسیرها بهترین محل و در عین حال ارتفاع نصب مناسب، به گونه ای است که حرکت و جهت مسیر را مشخص کند، اختلاف ارتفاع ها دیده شوند و همچنین خیرگی ایجاد نکنند.
دفنی ها یا پایه دارهایی که پایین تر از ارتفاع دید انسان باشند برای مسیرهای تردد مناسب هستند. برای پوشش های گیاهی هم اگر هدف روشن کردن سطوح چمن است، می توان از دفنی های چند طرفه یا چراغ های پایه کوتاه استفاده کرد. استفاده از پروژکتورها و چراغ های نیزه ای که قابلیت تنظیم دارند هم برای روشنایی درختان، مناسب است. در محوطه ها و فضاهای سبز به دلیل پراکندگی اتفاقی اجزا مثل پوشش گیاهی، مبلمان و در راستای از بین بردن سایه ها، می توان از بیش از یک منبع نور در بعضی مواقع بهره برد.
درجه حفاظت
یکی از پارامترهای مهم در انتخاب انواع تجهیزاتی که تحت هر عنوانی برای فضاهای بیرونی مورد استفاده قرارمی گیرند، مقاومت این ادوات نسبت به عوامل و شرایط محیطی است. مثل حضور آب، رطوبت، گردو غبار، برخوردهای فیزیکی و … . چراغ هایی که در محوطه ها مورد استفاده قرار می گیرند باید دارای حداقل درجه حفاظت (IP) 43 باشند. انتخاب درجه حفاظت بالاتر بستگی به شرایط جوی و محل استفاده دارد. پیشنهاد می شود برای مناطق پر بارش یا قسمتهایی که آب حضور دارد، از تجهیزاتی با IP 65 استفاده شود.
البته برای بخشهایی مثل آبنما یا استخرها که چراغ در آب غوطه ور می شود، باید از درجه حفاظت IP 68 استفاده شود.
نوع چراغ
استفاده از تکنولوژی های جدید مثل LED و همچنین چراغ هایی با جنس بدنه آلومینیومی و پوشش رنگ های الکترواستاتیک، در چراغ های نورپردازی محوطه ها و فضاهای سبز بسیار حائز اهمیت است.
چراغ های ال ای دی هم به لحاظ مصرف انرژی، طول عمر و خرابی و هم به لحاظ مدیریت نور، از نسل قدیمی تجهیزات بسیار بهینه تر عمل می کنند. بسیاری از تکنولوژی ها مثل قابلیت دیمری شدن چراغ یا نورهای متحرک در لامپ های گذشته امکان پذیر نیستند.
