تاثیر بصری نور بر کارکرد بدن
در دنیای امروز و در بررسی روند زندگی روزانه آدمی، نورپردازی و تاثیر آن بر سلامت روان و فیزیک آدمی از دیدگاه علمی امری تایید شده است و تاثیرات عملکرد یک طراح نورپرداز در این جستار کاملا غیر قابل انکار می باشد. راهکارهایی که عملکرد و تاثیر آنها، همه ی فعالیت های روزانه انسان مانند خوراک، خواب و استراحت کردن را تحت شعاع قرار می دهد و می تواند در راستای بهینه شدن آنها تاثیرگذار باشد.
یکی از جنبه های حیاتی سلامت، خواب سالم است، اختلال در خواب می تواند ساختار فیزیکی بدن را بر هم بزند و خطر بیماری ها را افزایش دهد و همچنین بر هوشیاری انسان در فعالیت های روزانه، خلق و خو و سلامت روانی تاثیرگذار باشد. بهترین وقت خوابیدن در نبود خورشید و هنگام شب است و سفارش بر این زمان برای استراحت کردن در همه علوم به دفعات گفته شده است. یکی از مهم ترین دلایل این تکرار و تاکید ترشح برخی هورمون های بدن در هنگام تاریکی است. بنابراین حضور یا عدم حضور نور می تواند ریتم فعالیت بدن را در ترشح هورمون ها برهم زند و یا به بهتر کارکردن آنها کمک کند، از طرفی ما بیشتر زمان شبانه روز خود را درفضاهایی می گذرانیم که دارای روشنایی مصنوعی می باشد. پس باید نورپردازی فضاها کاملا آگاهانه و با توجه به ویژگی های بصری نور و تاثیرات آن و همچنین ویژگی های فیزیولوژی بدن انجام شود. مثلا می دانیم که بدن یک فرد 65 ساله حدود 35 درصد کمتر از یک کودک 10 ساله ملاتونین تولید می کند، در این مثال و با آگاهی از ویژگی های نور و به کارگیری هوشمندانه در طراحی نورپردازی می توان این کمبود ترشح ملاتونین را جبران کرد.
یکی ازنخستین دانستنی های مورد نیاز درباره نور که در سلامتی بدن تاثیر به سزایی دارد، دانستن درباره طیف رنگی نور روز و تاثیرات آن و مقایسه با نورمصنوعی است. بررسی نمودارهای ارائه شده نشان می دهد که در روز، نور از یک طیف رنگی گرم در آغاز صبح به رنگ آبی می گراید و سپس در هنگام عصر و غروب به همان رنگ آغازین سحرگاه می رسد. چشم و مغز ما از این چرخه طبیعی شبانه روزی، دریافت می کند که به بدن بگوید چه هنگام باید بیدار باشد و چه زمان بخوابد و در چه هنگام چه هورمونی تولید کند. بنابراین آشکار است که بدانیم نور شدید آبی در شب می تواند ساختار ترشح هورمونی مغز را برهم زند و خواب را مختل کند و نور کم و گرم در طول روز، در فضاهای داخلی می تواند هوشیاری را کاهش دهد.
طیف آبی (یا حتی قرمز) نور به گونه ای شدید همچون یک محرک عمل کرده و می تواند به طور موقت هوشیاری و تمرکز را به روشی همانند یک فنجان قهوه افزایش دهد. پایین ترین طول موج طیف روشنایی مربوط به نور آبی است که در حدود 480 نانومتر می باشد و محرک بیش از اندازه هوشیاری است. بالاترین طول موج مربوط به رنگ قرمز که در حدود 700 نانومتر است و می تواند آرامش ایجاد کند. پیرو این مطالب و برای مثال بر پایه اطلاعات و ویژگی های طیف نور، پژوهشگران در اواخر دهه 90 میلادی در محیط های کاری از حضور تابش یک پرتو آبی به عنوان راهی برای تحریک و شادابی کارگران استفاده کردند.
راهکارهای جدید نورپردازی برای کمک به فعالیت بدن
مثال گفته شده و همگی مطالبی که بیان شد، پژوهشگران، طراحان روشنایی و تولید کنندگان را برآن داشته تا با شبیه سازی طیف نور در تکنیک های روشنایی و نورپردازی و با توجه به جایگاه و نوع کاربری فضاها بتوانند در روند عملکرد زندگی انسان، کار و یا استراحت و سلامت وی تاثیرگذارباشند. قابلیت ترکیب شدن نورهای LED و همچنین برنامه ریزی زمانی این ترکیب و یا خاموش و روشن شدن منابع نوری که تحت عنوان نورپردازی پویا (Dynamic Lighting) از آن یاد می شود، تکنیکی های مدرنی است که در راستای این تاثیرگذاری فعالیت می کنند. آشکار است که بهره مندی از این تکنیک ها مخصوصا در فضاهایی که منبع نور طبیعی وجود ندارد، می تواند همچون یک سیستم جایگزین روشنایی روز عملکرد مثبت داشته باشد.
برای نمونه سیستم های مکانیزه هوشمندی که طراحی می شوند، می توانند با تهیه نور با طیف آبی و با شدت مناسب در ساعات اصلی روز و در سوی دیگر با شبیه سازی طیف گرمتر هنگام شب، یک محیط مناسب برای سرکوب ملاتونین (هورمون هوشیاری) و یا ترشح کورتیزول (هورمون آرامش) برای کنترل عملکرد بدن ایجاد کنند. پس توجه به بازخورد و عکس العمل بدن انسان تاثیر به سزایی در طراحی نورپردازی دارد. استفاده درست از نور می تواند مانند دارو عمل کرده و اثرگذاری مثبت و درمانی داشته باشد و به کارگیری نا درست می تواند تاثیرات منفی داشته باشند.
